Karamazov Kardeşler-F.M.Dostoyevski (İnceleme)

Karamazov Kardeşler, Dostoyevski’nin 1880 yılında yayımladığı son eseridir. Kitapta Karamazov ailesine mensup kardeşlerin birbirleriyle ve babalarıyla olan ilişkileri anlatılmaktadır. Karamazov Kardeşler, Dostoyevski’nin deneyimlerinden ve karşılaştığı insanlardan izler içeren önemli bir eserdir. Kitap hakkında inceleme bölümüne geçmeden evvel olay örgüsünü gözden geçirmekte fayda vardır.

DİKKAT! BU BÖLÜM KİTAP HAKKINDA DETAYLI BİLGİ İÇERMEKTEDİR.

Fyodor Pavloviç Karamazov Aleksey, İvan ve Dmitri adında üç erkek çocuğa sahip, zevk,sefa içinde yaşayan yaşlı bir adamdır. Oğulları ile ilişkisi pek iyi değildir. Oğullarından İvan tahsilli ve oldukça kültürlü ve inançsız bir adamdır. Aleksey  ağabeyinin tam tersi karakterde, manastırda yaşayan bir keşiştir. Dimitri babasının izinden giden, zevk düşkünü eski bir subaydır.

Dmitri ile babası arasında gerçekleşen bir anlaşmazlık sonucunda taraflar, Aleksey’in keşiş olduğu manastırda Staretz Zosima adlı yaşlı ve bilge keşişin hakemliğinde görüşme kararı alırlar. Görüşme sırasında meselenin sadece para olmadığı, Dmitri’nin babasıyla aynı kadına (Gruşenka) aşık olduğu da anlaşılır. İvan’ın ve Fyodor Pavloviç’in din ve kilise aleyhinde yaptığı konuşmalar sonucunda taraflar hiçbir şekilde anlaşamayarak evin yolunu tutarlar. Bu sırada bilge keşiş Staretz Zosima, Dmitri’nin ayağına kapanır ve adeta ona yalvarır. Aleksey de dahil kimse Staretz’in ne yaptığını anlayamaz.

Dmitri Gruşenka’ya aşk duymaktadır fakat Katarina İvanovna adında soylu ve zengin bir kızla nişanlıdır. Öte yandan İvan’ın da Katarina’ya aşık olduğunu herkes bilmektedir. Aleksey kilisedeki kabul sırasında bir mektup alır. Katarina, Aleksey’i yanına çağırmaktadır. Tam o akşam Aleksey manastırdan çıkar ve babasının evine gelir fakat babasının evinde ağabeyi Dmitri’nin babasına saldırdığına şahit olur. Babasını Dmitri’nin elinden zor alırlar ve Dmitri kavganın üzerine kaçar. Kaçmadan evvel Aleksey’in Katarina’nın yanına gitmesini ve genç kıza onun adına veda etmesini çünkü Gruşenka’yla evlenmeyi düşündüğünü söyler.

Aleksey, Katarina’nın yanına gider ve karşılaştığı manzara karşısında şok olur. Gruşenka, Katarina’nın evindedir. Konuşmanın başında uysal görünen Gruşenka git gide çirkefleşmeye başlar ve Katarina’ya hakaret ederek oradan ayrılır. Katarina bu durum karşısında oldukça şaşırmıştır. Bu olay iki kadın arasındaki çekişmenin başlangıcı olacaktır.

Ertesi akşam Aleksey onu çağıran, bayan Hohlakova’nın kızı Liza’nın yanına gider.  Liza, Aleksey’e bir mektup yazmış, bu mektupta aşkını genç adama açmıştır. Aleksey Liza ile konuşmaya gitmiştir fakat Katarina ve İvan da oradadır. Katarina Aleksey’e Dmitri’den ne olursa olsun vaz geçmeyeceğini  söyler. İvan da aşık olduğu Katarina’ya şehri terkedip Moskova’ya gideceğini söyler. Katarina’nın bu habere sevindiğini gören İvan derhal evi terk eder. Katarina sinir krizine girer.

Bu sırada Staretz Zosima ölüm döşeğindedir. Staretz’i çok seven Aleksey, yaşlı keşiş son nefesini verirken onun yanında olmak ister. Karşılıklı konuşurlarken Staretz, Dmitri’nin önünde neden eğildiğini açıklar. Ayrıca Aleksey’in manastırda kalmaması gerektiğini, ağabeylerinin ve babasının ona ihtiyacı olduğunu söyler. Birkaç gün sonra Staretz Zosima ölür. Staretz’in ölümünün ardından cenaze töreni düzenlenir. Cenazenin vaktinden önce kokması Aleksey’in inancını sarsar. Aleksey birkaç gün sonra manastırdan ayrılır.

Bu sırada Dmitri Katarina’ya olan üç bin rublelik borcu ödemek için her yolu dener. Bayan Hohlakova’ya gider ve ondan para ister. Kadın parayı veremeyeceğini söyler. Bunun üzerine Gruşenka’nın eski sevgilisi yaşlı bir tüccara gider. Yaşlı tüccar parayı vermez fakat Dmitri’ye yol gösterir. Babasını dolandırmayı planlayan Dmitri bir şekilde parayı bulur. Parayı bulmadan önce babasının evine gider, Gruşenka’yı orada bulacağını düşünmektedir. Bir hırsız gibi bahçeye girer bahçeden kaçarken Dmitri’yi gören uşak Grigori genç adamın peşine düşer, elindeki haveneliyle Dmitri, Grigori’yi yaralar. Bu esnada Gruşenka ise daha evvel namusunu kirleten Polonyalı subayla tekrar görüşmek için şehirden ayrılmıştır. Bunu duyan Dmitri küplere biner ve ne pahasına olursa olsun Gruşenka’yı bulmaya karar verir.

Dmitri gidip Gruşenka’yı şehrin biraz dışındaki bir otelde bulur. Polonyalı subay da Gruşenka ile beraberdir. Dmitri bulduğu parayı etrafa saçarak abartılı bir eğlence tertipler. Sohbet ilerledikçe Dmitri ile Polonyalı subay arasındaki ilişki de ilerlemektedir. Gecenin sonuna doğru Dmitri subaya Gruşenka’dan vazgeçmesi için para teklif eder. Subay bunu kabul etmez ve Dmitriyi azarlar. Bunu hazmedemeyen Dmitri rezalet çıkaracakken polisler otele gelir ve Dmitri’yi babasını öldürmekten alıkoyarlar. Bütün deliller Dmitrinin aleyhinedir.  .

Olay üzerine şüpheleri artan İvan, uşak Smerdyakov’u görmeye gider. Kısa bir konuşmanın ardından Smerdyakov suçunu itiraf eder. Çaldığı parayı da İvan’a verir. Ne var ki Smerdyakov, o akşam intihar eder. Derken Dmitrinin davası başlar. Katarina İvanovna her ne kadar nefret etse de Dmitri için en iyi avukatlardan birini ve akıl sağlığının yerinde olmadığı şeklinde rapor verecek bir doktor getirtmiştir. Buna karşın mahkemede Dmitri aleyhinde tanıklık yapar. Bunun sebebi İvan’ı korumak istemesidir. Öte yandan İvan, kardeşini kurtarmak için kaçış planları yapmaktadır. Bunun için babasından kalan servetin büyük bir bölümünü harcamaya hazırdır. Sonuçta Dmitri mahkum edilir.

DİKKAT! BU BÖLÜM KİTAP HAKKINDA DETAYLI BİLGİ İÇERMEKTEDİR.

Hiç şüphesiz ki Karamazov Kardeşler, bir ailenin iç ilişkilerini anlatmaktan ziyade Dostoyevski’nin siyaset, insan ve din üzerine düşüncelerini içeren bir eser. Olay örgüsü ustaca kurgulanmış bu eserin altında derin bir kültürel birikimin yattığı açık. Bu kültürel birikim ve gözlem yeteneği karakterlerin bir çevreyi temsil etmesini sağlamış. Bunu anlamak için kitabın karakterlerini irdelemek gerek.

Kitabın baş karakteri olarak göze çarpan Aleksey ya da Alyoşa, kitapta dini, kiliseyi temsil etmektedir. Yine Staretz Zosima da kitapta dini temsil eden bir başka karakterdir. İvan karakteri inançsızlığı ve o dönemler yeni yeni ortaya çıkan sosyalist akımı temsil etmektedir. Dmitri ve Fyodor Pavloviç, zevke düşkün zamnın Rus zenginlerini ya da tüccarlarını temsil etmektedir.

Dostoyevski’nin yukarıda temsil ettiği sosyal çevre ya da görüşü belirttiğim bu karakterleri ustaca kurguladığını söylemek gerek. Karakterler kendi içlerinde hiçbir şekilde tutarsızlığa düşmüyor . Bunun yanında karakterler üzerinden ortaya koyulan diyaloglarla yazar, okuyucuyu sürüklemeyi başarıyor. Karakter kurgulaması, dönemin Rus toplumuna ayna tutuyor .

Yazarın bir diğer büyük eseri Suç ve Ceza’da olduğu gibi kitap vicdan muhasebeleri içeriyor fakat bu muhasebeler karakterin kendi kendine konuşması ile değil, tarafsız bir şekilde okuyucuya aktarılmış. Kitabın başından sonuna okuyucu bir karar verme zorunda kalıyor. Bu halde Dostoyevski’nin belki de en iyi yaptığı şeylerden biri bu realist çizgiyi koruması olarark göze çarpıyor.

Kitaptaki en önemli noktalardan biri de din üzerine ya da zamanın çarlık rejimi üzerine kurulan diyaloglar. Bu diyaloglar okunduğunda Dostoyevski’nin zamanının ne kadar ilerisinde olduğu görülebilir. Öte yandan bu diyalogların oluşturulması büyük cesaret isteyen bir iş. Dostoyevski bu yönüyle büyük bir saygıyı hak ediyor kuşku yok ki.

Sonuç olarak “Bu eseri okumalı mıyım?” sorusuna “kesinlikle evet”  yanıtını vermek gerek. Eserin en rahatsız edici noktası sanırım uzunluğu. Çoğu yerde okuyucuyu kaybedecek kadar uzun diyaloglar içeriyor. Bu sebeple zaman zaman olay örgüsüne bağlı kalmakta güçlük çekilebilir. Yine de bu küçük olmusuzluk kitabı okumaya engel değil zira Karamazov Kardeşler edebiyat tarihinin önemli parçalarından biri.